Ríkisstjórnin og stjórnskipulegt kennitöluflakk

Þá er leikritið byrjað að nýju. Þingfundir lokalotu sumarþingsins hófust í dag og standa í tvær vikur til 15. september. Störf og stefna ríkisstjórnarinnar, munnleg skýrsla forsætisráðherra var á dagskrá. Umræða í um tvo tíma og í þremur umferðum þar sem ég talaði tvisvar vegna fjarveru Birgittu. Mitt álit á ráðherraskiptunum var á þá leið að um stjórnskipulegt kennitöluflakk væri að ræða þar sem skipt væri um kenntölu á ráðherraembættum, skuldirnar skildar eftir á gömlu kennitölunni og sú nýja ætti að gefa einhvers konar von um nýtt upphaf.

Hvað um það.

Hér eru linkarnir á ræðuna sem er tvískipt. Eins set ég inn link á ræðu Margrétar og á ræðu Guðmundar Steingrímssonar sem hitti beint í mark. Þar fyrir neðan er svo ræðan í heild sinni en ég vék aðeins af leið í talaða málinu.

Ræðan mín, fyrri hluti,  seinni hluti. Ræða Margrétar og ræða Guðmundar.

Ræðan skrifuð:

Ræða vegna munnlegrar skýrslu forsætisráðherra 2. september 2010.

Virðulegur forseti.

Við ræðum hér skýrslu hæstvirts forsætisráðherra um störf og stefnu ríkisstjórnarinnar. Frá því að þinghaldi lauk hér í júní síðastliðnum hafa margir atburðir gerst sem gáfu ríkisstjórninni tækifæri til að stíga fram úr því skuggahorni sem hún hefur haldið sig í þegar almannahagsmunir eru annars vegar. Því  miður hefur ríkisstjórnin þó kosið í staðinn að standa áfram vörð um hagsmuni fjármagnseigenda í stað hagsmuna almennings í flestum málum.

Til að reyna að fegra þetta afleita framferði er nú gripið til flókins ráðherrkapals til að halda friðinn á stjórnarheimilinu. Ný tilkynntar breytingar á ríkisstjórninni munu þó ekki breyta neinu og eru í raun ekkert annað en stjórnskipunarleg útfærsla á kennitöluflakki, aðferð sem alþekkt er í viðskiptalífinu. Skipt er um kennitölur á ráðherraembættum og skuldirnar skildar eftir á gömlu kennitölunni sem almenningur þarf svo að greiða, samanber afglöp fyrrverandi efnnahags- og viðskiptaráðherra vegna myntkörfulánanna, og nýrri kennitölu er svo flaggað sem einhvers konar nýju upphafi.

Með þessu er ég þó ekki að lasta hina nýju ráðherra sem ég óska til hamingju með upphefðina. Þeir eru í einhverjum skilningi réttir menn á réttum stað. Þeir munu þó því miður fljótt gleyma því að þeir eru bara áfram peð í valdatafli stjórnmálaflokka hverra eðli og tilgangur er að viðhalda sjálfum sér umfram allt annað. Í því samhengi er ráðherratitill því lítið annað en hégómi einn.

Í janúar 2009 mættu þúsundir íslendinga hér fyrir utan Alþingishúsið í hádegishlé sínu til að mótmæla sitjandi ríkisstjórn hverra sumir ráðherrar og stjórnarþingmenn eru hér enn. Krafan var meðal annars víðtækar lýðræðisumbætur vegna þess að fólkið var búið að fá nóg af þingmönnum sem misfóru með það framselda vald sem þeim var treyst fyrir. Fólkið hafði sigur að lokum þegar eftir sex sólahringa ríkisstjórnin hrökklaðist frá, stofnuð var minnihlutastjórn og boðað til þingkosninga.

Í þeim kosningum voru loforð um lýðræðisumbætur mjög algeng og hátt á blaði hjá öllum stjórnmálaflokkum og var framboð Borgarhreyfingarinnar, síðar Hreyfingarinnar með það markmið sem kjarnann í sinni stefnuskrá. Því miður hefur orðið lítið um efndir síðan ný ríkisstjórn tók við. Þótt lög hafi verið samþykkt um stjórnlagaþing og með því fyrirheit um nýja, betri og lýðræðislegri stjórnarskrá, þá hefur tregða Alþingis og þeirra flokka sem standa að ríkisstjórninni ekki leitt til samþykkis frumvarps um þjóðaratkvæðagreiðslur sem fyrst Borgarahreyfingin og síðar Hreyfingin hafa lagt fram tvisvar. Frumvörp hæstvirts forsætisráðherra sjálfs um persónukjör hafa heldur ekki náð fram að ganga vegna andstöðu innan eigin þingflokka. Þar er á ferð sama sagan og endranær, það að þingmenn hugsi fyrst um sjálfa sig og sín sæti, svo flokkinn og svo kannski almenning. Frumvarp Hreyfingarinnar um fjölgun í sveitastjórnum náði heldur ekki fram að ganga en í meðferð þess í þinginu kom hins vegar skýrt fram að skoðun fjölda þingmanna á lýðræði er hreint út sagt alveg stór furðuleg.

Stórkostlegust eru þó ummæli hæstvirts fjármálaráðherra í sex greina bálki sem hann birti nýlega, um að lög um þjóðaratkvæðagreiðslur hefðu tekið gildi og kalli búsáhaldabyltingarinnar um lýðræðisumbætur hefði verið svarað. Þetta er einfaldlega ekki satt og þar má sá hæstvirtur ráðherra hafa skömm fyrir að vera ekki búinn að biðjast afsökunar og leiðrétta mál sitt.

Vissulega er vonarglæta fólgin í lögum um stjórnlagaþing og því ferli sem drög að nýrri stjórnarskrá þurfa að fara í gegnum. Það er mikil von bundin við stjórnlaganefndina, við þjóðfundinn og við stjórnlagaþingið sjálft þótt vissulega hafi blossað upp gagnrýnisraddir á þá þætti sem Hreyfingin benti á strax í upphafi að mættu fara betur. Sérstaklega er varhugaverð sú staða sem getur komið upp ef niðurstaða stjórnlagaþingsins er ekki borin undir álit þjóðarinnar áður en Alþingi fær niðurstöðuna til meðferðar. Ég hef nefnilega heyrt það á sumum þingmönnum að þeir geta varla beðið með að fá að krukka í niðurstöðu stjórnlagaþingsins, og við vitum hvað það þýðir. Því er það einboðið og algerlega nauðsynlegt að útkoma stjórnlagaþingsins fari í dóm þjóðarinnar fyrst. Fari í ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu grein fyrir grein eða samhangandi greinar, svo Alþingi sé ljós vilji þjóðarinnar áður en þingmenn og þau hagsmunaöfl sem stjórna sumum þeirra ná að læsa í hana tönnunum.  Að öðrum kosti mun það samráð og sú samræða sem þarf að eiga sér stað milli þings og þjóðar ekki vera nema hjóm eitt.

Á því þingi sem nú sér fyrir endan á eftir um tvær vikur hafa verið lögð fram mörg mál. Því miður hafa fjölmörg merkileg mál ekki fengið þann framgang sem þau eiga skilið en þess í stað hafa ýmis afleit mál ríkisstjórnarinnar náð fram. Mál sem ganga fyrst og fremst út á það að forsætisráðherra hæstvirtur geti hakað við hundrað mála listann sinn. Hér hefur ríkisstjórnin sóað tíma þingsins og þingið beygt sig í duftið.

Hér má nefna lög um dómstóla og skipan dómara sem eru blekking ein. Lög um umhverfis- og auðlindaskatt frá síðust fjárlagagerð sem fjármálaráðherra barðist fyrir en eru ekkert annað en neysluskattur á almennning. Þar er Ísland er sennilega fyrsta landið í heiminum til að skilgreina auðlindaskatta með þessum fráleita hætti. Lög um siðareglur stjórnarráðsins hvers frumvarp var samið fyrir embættismenn, um embættismenn og af embættismönnum, þeim sömu siðvitu og grandvöru mönnum og stuðluðu að hruninu með aðgerðum sínum. Hér og má og nefna frumvarp um Stjórrnaráð Íslands sem Allsherjarnefnd afgreiddi nýlega en það frumvarp gerir ekki ráð fyrir neinni hagræðingu, neinni endurskipulagningu á vinnu, né neinum sparnaði og varð á endanum ekki nema háft frumvarp vegna andstöðu Vinstri-Grænna við atvinnuvegaráðuneytið.

Alvarlegast hér er þó frumvarp fjórflokksins um fjármál stjórnmálaflokka sem er ný afgreitt úr Allsherjarnefnd. Í því frumvarpi er ennþá gert ráð fyrir nafnlausum framlögum til stjórnmálamanna og stjórnmálaflokka sem og fjárframlögum frá fyrirtækjum.

Skýrsla rannsókanarnefndar Alþingis sem virðulegur forseti lofaði svo mjög, segir orðrétt um samspil peninga og stjórnmála, með leyfi forseta: "Eitt augljósasta tæki viðskiptalífsins til að hafa áhrif á stjórnmálamenn eru bein fjárframlög, bæði til stjórnmálaflokka og einstakra stjórnmálamanna." "Leita þarf leiða til að draga skýrari mörk milli fjármálalífs og stjórnmála. Ekki er líðandi að gæslumenn almannahagsmuna gangi erinda einkafyrirtækja með þeim hætti sem gert var í aðdraganda bankahrunisins."

Þrátt fyrir þessa ákveðnu niðurstöðu í skýrslu Rannsóknarnefndarinnar og þrátt fyrir áköf andmæli fulltrúa Hreyfingarinnar í Allsherjarnefnd fékk þetta mikilvæga mál enga efnislega umfjöllun í nefndinni og því var hafnað að fá að fá gesti á fund nefndarinnar. Því var líka hafnað að bíða niðurstöðu þingmannanefndarinnar um málið. Fjórflokkurinn, gæslufélag sinna eigin pólitísku hagsmuna hefur einfaldlega hafnað því að skýrsla Rannsóknarnefndarinnar hafi eitthvað vægi þegar kemur að peningum til þeirra eigin flokka. Peningaþörf flokkana og þar með þingmanna flokkana, skiptir meira máli en gagnsæi og lýðræði. Menn gera hvað sem er til að geta verið áfram í pólitík og ef flokkurinn skuldar, eins og til dæmis Framsókanarflokkurinn vel á annað hundrað milljónir, þá er það það eitt sem skiptir máli.

Ef þetta frumvarp verður afgreitt óbreytt sem lög þá mun áfram vera til staðar sama umhverfi og sama samspil peninga, viðskiptalífs, leyndar og stjórnmála og var fyrir Hrunið og sem var sú eitraða blanda spillingar  sem átti svo stóran þátt í því, og þá má Alþingi hafa skömm fyrir. Í kjölfarið munu svo þeir þingmenn sem hrökkluðust út af þingi vegna vafasamra fjármálatengsla, þau Illugi Gunnarsson og Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skríða aftur hér inn á þing eins og ekkert hafi í skorist og bræðralag fjórflokksins mun taka á móti þeim. Aðrir lagsbræður þeirra, þeir algerlega forhertu sem engu skeyta munu einnig sitja hér glaðhlakkalegir áfram. Það má þó háttvirtur fyrrverandi þingmaður Steinunn Valdís Óskarsdóttir eiga að hún hafði bæði siðvit til að hverfa af þingi og kjark til að loka á eftir sér. Hafi hún þökk fyrir það.

Skuldavandi heimilanna er enn aðal vandamálið í íslensku samfélagi og þar hefur ríkisstjórnin því miður brugðist illa enn eina ferðina. Gengistrygging lána hefur verið að hluta til dæmd ólögleg og sandi kastað inn í gangverk þeirrar fjármálamaskínu fjármagnseigenda sem ríkisstjórninni er svo umhugað um. Það má þó ríkisstjórnin eiga að hún var ekki lengi að vakna og ganga erinda fjármálafyrirtækjanna hjartkæru, og hafa ráðherrar hennar meira að segja linnulítið reynt að hafa áhrif á Hæstarétt Íslands og dómsúrskurði hans með málflutiningi sínum.

Komið hefur í ljós að innan stjórnsýlsunnar voru til a.m.k. þrjú lögfræðiálit síðan á vormánuðum 2009 sem öll voru á sama veg, þ.e. að gengistrygging lána væri ólögleg. Samt ákváðu stjórnsýslan og ráðherra efnahagsmála að gera ekkert í málinu og þaga það frekar í hel með villandi málflutningi, hálf-sannleik og undanslætti. Í því efni var þessi þingsalur ekki einu sinni vettvangur sannleikans. Þrátt fyrir að þúsundir manna og kvenna væru með gengistryggð lán og að vitað væri að fjármálafyrirtæki gengu fram af mikilli hörku með aðfarar- og gjaldþrotabeiðnum, gerðu efnahags- og viðskiptaráðuneytið og stjórnsýslan ekkert. Þrátt fyrir að vitað væri að fjöldi fólks væri að missa heimili sín og landflótti vegna fjárhagsvandræða væri staðreynd, gerðu efnahags- og viðskiptaráðuneytið og stjórnsýslan ekkert. Þrátt fyrir að slík óvissa myndi draga verulega á langinn lausn á skuldavanda fjölda fólks, gerðu efnahags- og viðskiptaráðuneytið og stjórnsýslan ekkert. Þrátt fyrir að framhald á óbreyttu ástandi gæti leitt til nánast óleysanlegrar flækju og kostað ríkissjóð stórfé, gerðu efnahags- og viðskiptaráðuneytið og stjórnsýslan ekkert.

Þá hafa fundir efnahags- og skattanefndar og viðskiptanefndar með hlutaðeigandi ráðherrum og stofnunum einfaldlega staðfest það, að það hvarflar ekki að þeim, hvorki ráðherrunum né stofnunum hverjir hagsmunir almennings gætu verið í þessum málum, hvað þá heldur að það þurfi að gæta þeirra.

Þetta aðgerðarleysi, hverra afleiðingar hafa meðal annars leitt til hörmunga sem aldrei verða afturkallaðar, er algerlega ófyrirgefanlegt. Svona ráðslag og svona stjórnsýslu verður einfaldlega að uppræta og það er á ábyrgð Alþingis að gera það.

Það mál sem enn stendur eftir sem eitt brýnasta úrlausnarefni í efnahagsmálunum er verðtryggingin. Verðtryggingin, sem gefur fjármagnseigendum bæði belti og axlabönd hefur farið ver með íslensk heimili en nokkuð annað. Nú í annað skipti á rúmum tuttugu árum eru þúsundir fjölskyldna komnar í alvarleg fjárhagsvandræði vegna þess að efnahagsstjórnin fór úr böndunum. Flokkspólitískur Seðlabanki og flokkspólitísk stjórnsýsla spilaði með og samfélagið allt er í sárum. Það að skuldir fólks á Íslandi skuli hækka vegna þess að verð á tómatsósu hækkar er fáránlegt. Það að skuldir fólks á Íslandi skuli hækka vegna þess að veðurstofa Bandaríkjanna spáir mörgum fellibyljum í haust er fáránlegt. Það að skuldir fólks á Íslandi skuli hækka vegna skógarelda í Rússlandi er fáranlegt.

Tenging skulda við neysluverðsvísitölu með þeim hætti sem gert er hér á landi er einsdæmi í heiminum. Vísitala neysluverðs mælir hækkun á matvöru og neysluvarningi og annan kostnað af því að vera til og ætti því, ef einhver rökleg hugsun væri að baki, að sjálfsögðu að hafa áhrif til hækkunar launa ef eitthvað er. En hér eins og í svo mörgu öðru hefur Alþingi tekist að snúa hlutunum á haus, algerlega á haus. Og vegna sérhagsmunagæslu þingmanna er ómögulegt að bregða af leið og breyta þessu. Verðtryggingin er enn einn dapurlegur vitnisburður um hvernig sérhagsmunir, og hér á ég við peningalega hagsmuni, hafa náð undirtökum í efnahgsaðgerð sem upphaflega var hugsuð til hagsbóta fyrir almenning en var snúið upp í andhverfu sína af bröskurum með ítök í stjórnmálaflokkum. Kvótakerfið og framsal aflaheimilda er annað dæmi um slíkt. Það væri lengi hægt upp að telja, en þessu fyrirkomulagi sér því miður ekki fyrir endann á.

Þessi ríkisstjórn sem nú situr mun ekki hafa þann kjark og þá yfirsýn sem þarf til endurreisnar Íslands undir þeirri forystu sem hún býr við. Þeir þingflokkar og Alþingismenn sem styðja ríkisstjórnina eru hins vegar eina von almennings um að á Íslandi verði í framtíðinni búsældarlegt, réttlátt og sanngjarnt samfélag. Lýðræði þar sem frelsi, jafnrétti og bræðralag verður í heiðri haft.

Til þess að slíkt gerist þarf hins vegar blöndu af skynsemi og róttækni en þau orð, róttæk skynsemi, eru einmitt kjörorð Hreyfingarinnar. Því miður býr forysta þessarar ríksstjórnar ekki svo vel.

Ég hlýt því að ljúka orðum mínum á því að hvetja þingmenn og ráðherra til að glepjast ekki af hégómanum sem fylgir völdum og sljóvgast, heldur að standa fastir á því að stokka enn frekar upp í ríkisstjórninni, taki inn fleiri flokka, þó ekki Sjálfstæðisflokkinn, og gefa æðsta forystufólkinu, parinu sem verið hefur á þingi í samfellt sextíu ár, frí frá störfum.

Það og það eitt er mikilvægast af öllu.

Góðar stundir.